Materiële welvaart
Zeker is het van belang om in te zien dat de huidige welvaart in Europa een zware crisis tegemoet gaat, die op allerlei plaatsen al het geval is. Het ernstigste probleem is het toenemen van de scheve verhouding tussen degenen die niet meer (kunnen) werken (groep 1) en degenen die moeten werken (groep 2), ook voor het welzijn van groep 1. Het nog verder uitbuiten van de jongere generaties loopt tegen grenzen aan. De ouderen zijn nu aan de beurt. Wie de demografische ontwikkelingen doortrekt naar de toekomst, ziet dat er een onmogelijke situatie ontstaat. Onder meer Sander Boelens (2014) heeft deze crisis geanalyseerd en deze analyse voorzien van negen voorstellen om een rampzalige ontwikkeling om te buigen. Bij die maakbare welvaart kom er heel wat kijken. Een direct nadeel van materiële welvaart (van hebben) is dat bezit de angst voor verlies met zich meebrengt. Deze angst strekt zich niet alleen uit over het bezit zelf, maar ook over de ermee verbonden status, zoals macht. Het extreme gedrag van veelbezitters (genoeg is nooit genoeg) kan op deze wijze begrepen worden. Status quo of teruggang in welvaart dwingt tot een andere wijze van zijn. De waarden die met het begrip welvaart beoogd worden, kunnen ingrijpend botsen met welvaart, deze bedreigen en ondermijnen of een te hoge prijs vergen voor het behoud ervan. Dat leidt onherroepelijk tot de kwestie van de verdeling van welvaart en de juridische waarborgen daarvan: regionaal, nationaal, Europees en mondiaal. 

Keuzevrijheid
In het afwegen van het voorgaande punt, komen andere waarden dan alleen welvaartswaarden in beeld. Daarvoor kan men de term ‘welzijn’ gebruiken of bijvoorbeeld ‘kwaliteit van (samen) leven’. Zo’n benadering leidt tot allerlei vragen in verband met houding en handelen van iedereen: ethische dilemma’s komen naar voren. Deze dilemma’s leiden tot vragen naar de wijze waarop godsdiensten, religies, ideologieën zich met deze dilemma’s verhouden. Het (kunnen) kiezen van de meest wenselijke levensbeschouwelijke, mensbeschouwelijke,maatschappijbeschouwelijke en wereldbeschouwelijke richting vloeit voort uit het voorgaande. Tja, en wat is kiezen ook al weer? Sommige neurologen schijnen dat te weten.

Naar aanleiding van de lezing van Barbara Baarsma kunnen we minstens het volgende vragen: zijn er geen omstandigheden waarin minder groei van de welvaart een positieve werking zou kunnen hebben? En hoort bij
de vraag naar welvaart niet meteen de vraag of andere waarden misschien ook wel enig nut hebben? En is de vraag onbelangrijk hoe welvaart verdeeld wordt? Mijn stelling is dat minder welvaart – waar het kan – beter is
als welvaart zich evenwichtig verhoudt met andere waarden – en dus met het welzijn van allen. Maar hoe belangrijk ook, deze stelling is niet genoeg om het denken anders en breder te richten. Waardensystemen veranderen niet
uit zichzelf. In het systeem moet de ‘vreemdeling’ binnendringen, een plaats krijgen en in communicatie raken. Echt iets voor coaches.

De Van der Leeuwlezing kunt u bekijken via www.vanderleeuwlezing.nl 

Ad Maas is neerlandicus en redactielid van het TvC.

www.bureaupubliciteit.nl

Literatuur
• Baarsma, B. (2014, 8 november). Economen zijn geen harteloze misantropen. De Volkskrant.
• Basile, J. (1965). La formation culturelle des cadres et des dirigeants. Verviers: Marabout.
• Boelens, S. (2014). Herstel de kringloop? Voorstellen voor een maakbare welvaart voor alle generaties. Breda: Papieren Tijger.
• Bod, R. (2010). De vergeten wetenschappen: Geschiedenis van de humanora. Amsterdam: Bert Bakker.
• Levy, P. (1991). De verdronkenen en de geredden. Amsterdam: Meulenhoff.
• Riphagen, E. (2014). Achter de eeuwige glimlach: Honderd ontmoetingen in Indonesië. Amsterdam: Conserve.
• Sarot, M. (2014). Theologie als bijdrage aan het normatief kapitaal van en samenleving. Annalen van het Thijmgenootschap, 3 (102).
• Bosman, F. & Goris, H. (red.). (2014). Verdeelde wijsheid. Tussen Kerk en academische theologie. Nijmegen: Valkhof Pers.